Vào năm 629, nhà tiên tri Môhammet đã thống nhất toàn bộ các bộ lạc du mục trên bán đảo Ả Rập. Những bộ lạc này trước đây quá chia rẽ, không đủ sức để gây ra sức ép quân sự nghiêm trong đến Đông La Mã hay nước láng giềng Ba Tư. Tuy nhiên, lúc bấy giờ, họ đã thống nhất và dần dần trở thành quốc gia hùng mạnh nhất cát cứ trong khu vực sau khi cải sang đạo Hồi.[30] Trận Mu'tah vào tháng 9 năm 629 là cuộc xung đột đầu tiên diễn ra giữa người Ả Rập và Đông La Mã. Một toán quân người Hồi giáo nhỏ đã tấn công tỉnh Arabia của Đông La Mã nhưng bị đẩy lùi do số quân giữa hai bên quá chênh lệch. Bởi vì cuộc xung đột này kết thúc với chiến thắng của người Đông La Mã nên, nên họ đã chủ quan và không có lý do gì để phải thay đổi hay cải cách lại quân đội đang đồn trú trong khu vực.[31] Do vậy, một khi họ đã nhận ra được mức độ đe dọa nghiêm trọng của Hồi giáo thì người La Mã lại không có chút kinh nghiệm đối đầu nào với người Ả Rập, thậm chí còn yếu kém hơn người lính kém cỏi nhất trong đoàn quân được liên minh bởi một nhà tiên tri.[32] Ngay cả bộ Strategikon, một tập binh pháp, hướng dẫn cách đánh trận cũng như ca ngợi về các trận đánh với kẻ địch cũng không có đoạn nào đề cập đến xung đột với người Ả Rập.[32]

Năm sau những người Hồi giáo đã phát động một cuộc tấn công vào đồng bằng phía nam hồ Tiberias, chiếm đánh Al Karak. Các cuộc tấn công nhằm thâm nhập khu vực sa mạc Negev tiến xa tới tận Gaza.[33] Các tác phẩm của Hồi giáo ghi lại rằng Heraclius đã nằm mơ về cuộc xâm lược của Ả Rập sắp diễn ra. Sử gia Al-Tabari đã viết rằng Heraclius đã nằm mơ thấy một vương quốc mới của "người đàn ông cắt bao quy đầu" mà sẽ chiến thắng tất cả kẻ thù của nó [34] Sau khi kể về giấc mơ của mình trong buổi thiết chiều, các quý tộc của ông vốn không biết về sự trỗi dậy của Hồi giáo ở Arabia, đã "khuyên ngài ra lệnh hàng chém đầu bất cứ người Do Thái trong vương quốc của mình." [34]

Chỉ khi lời nói của một thương nhân người Bedouin về người đã thống nhất tất cả các bộ lạc trên bán đảo Ả Rập dưới ngọn cờ của một tôn giáo mới tới tai Hoàng đế Heraclius thì chính bản thân ông cùng triều thần của mình nhận ra rằng vương quốc của "người đàn ông cắt bao quy đầu" không phải là người Do Thái như họ nghĩ mà là một đế chế Hồi giáo mới.[34] Khi người Ả Rập Hồi giáo tấn công Syria và Palestina vào năm 634, ông đã không thể tự mình dẫn dắt ba quân chống lại kẻ thù. Mặc dù ông vẫn phụ trách mảng chiến lược, nhưng các tướng lĩnh của ông đã thất bại trong trận đánh. Trận Yarmouk năm 636, với kết quả là một thất bại nặng nề cho quân đội Đông La Mã đông đảo hơn, trong vòng ba năm, khu vực Cận Đông đã bị mất một lần nữa. Vào thời điểm Heraclius bằng hà ở Constantinopolis vào ngày 11 tháng 2 năm 641, hầu hết Ai Cập đều đã bị mất vào tay quân Ả Rập.

Cái nhìn của người Hồi giáo về Hoàng đế

Trong các bộ sử của người Ả Rập hay Hồi Giáo thì Heraclius là vị Hoàng đế La Mã duy nhất được ghi chép.[35] Do vai trò của ông là vị Hoàng đế trong lúc mà người Hồi giáo đang trỗi dậy cho nên ông được ghi chép rất nhiều trong thi ca Ả Rập, cũng như các tác phẩm hadith và sira Hồi giáo. Theo các nguồn ngoài Hồi giáo thì không có bằng chứng cho thấy rằng Heraclius từng nghe người ta nói về Hồi giáo,[36] và có thể là ông và triều thần của ông thực sự coi rằng người Hồi giáo cũng chỉ giống như một giáo phái đặc biệt của người Do Thái mà thôi.[32]

Trong chương 30 của kinh Qur’an, có đoạn ghi chép về cuộc chiến tranh La Mã-Ba Tư:

30:2 Chắc chắn, người La Mã đã thất bại. 3 Ở vùng đất gần nhất, sau khi thất bại, họ lại vùng lên và lại giành chiến thắng 4 Trong vòng một vài năm. Với lời phán của Chúa Trời, nằm trong lời tiên tri đầu tiên lẫn thứ hai. Vào ngày đó, các tín đồ sẽ vui mừng 5 trong chiến thắng của mình, Thượng đế đã trao chiến thắng cho bất kỳ người nào Ngài muốn. Ngài là Đấng Toàn Năng, từ bi nhất.[37]

Tác phẩm Utendi wa Tambuka bằng tiếng Swahili là một thiên sử thi được sáng tác vào năm 1728 trên đảo Pate (ngày nay thuộc Kenya), mô tả về cuộc chiến giữa người Hồi giáo và Byzantine từ quan điểm cũ, nó còn được gọi là Kyuo kya Hereḳali ("Cuốn sách của Heraclius"). Trong tác phẩm đó, Heraclius được miêu tả như là người đã từ chối lời đề nghị của nhà Tiên tri rằng ông phải từ bỏ niềm tin sai lạc vào Kitô giáo, do đó ông đã bị người Hồi giáo đánh bại.[38] Điều này phản ánh về những ấn tượng đáng kể về vị hoàng đế này được thực hiện bằng chính kẻ thù Hồi giáo của ông. Con người ông vẫn có tác động đáng kể đến người Hồi giáo hơn tận hơn một thiên niên kỷ sau khi ông chết bất chấp khoảng cách địa lý và văn hóa.[39]

Trong văn hóa truyền thống của người Hồi giáo, Heraclius được xem như là một nhà cai trị chứa đầy đạo đức, người mà đã từng va chạm trực tiếp với quân đội Hồi giáo.[40] Học giả thế kỷ 14, Ibn Kathir (mất 1373) thậm chí còn nói rõ thêm rằng "Heraclius là một trong những người khôn ngoan nhất và một trong những người cương quyết, thông minh, sâu sắc và độc đoán nhất. Ông cai trị người La Mã với tài lãnh đạo tuyệt vời và lộng lẫy."[35] Các sử gia như Nadia Maria El-Cheikh và Lawrence Conrad thậm chí còn đi xa hơn khi tuyên bố rằng, Heraclius đã từng công nhận Môhammet là nhà tiên tri và tuyên bố ông là sứ giả của Thượng đế.[41][42][43]

Các sử gia Hồi giáo thường trích dẫn một lá thư mà họ coi là Heraclius đã viết cho Môhammet, đại khái như sau: "Ta đã nhận được thư của ông từ tay sư giả của ông và ta làm chứng rằng ông chính là sứ giả của Thượng đế, người đã xuất hiện trong Tân Ước của chúng tôi. Giêsu, con trai của Maria, kính gửi." Theo các nguồn tin Hồi giáo như bản báo cáo của El-Cheikh, Heraclius đã từng cố gắng để thay đổi giai cấp thống trị trong đế quốc, nhưng ông đã bị triều thần phản đối mạnh mẽ khi cho rằng ông đang đi ngược lại với hướng đi của mình và cho rằng ông chỉ thử theo Đạo Cơ đốc chứ không phải là một tín đồ thực sự.[44] El-Cheikh còn lưu ý rằng, bức thư của Heraclius nằm trong "một trong những điều chúng ta còn chưa biết" về hoàng đế, hay đúng hơn, đây là một phần quan trọng trong "Kerygma Hồi giáo", với mục đích hợp pháp hóa việc Môhammet là một nhà tiên tri thực sự.[45]